Nam ra đời năm 1471 - với sự kiện vua Lê Thánh Tông thành lập Thừa tuyên Quảng Nam. Hàm chứa một ý nghĩa lịch sử trọng đại trong quá trình phát triển lâu dài của dân tộc. Quảng có nghĩa là mở rộng, Nam là hướng Nam. Danh xưng Quảng Nam còn có ý nghĩa - thể hiện một tầm nhìn chiến lược thoáng, mở và mong ước của vị Hoàng đế minh triết - Lê Thánh Tông trong việc cân nhắc, gửi gắm về vùng đất trọng yếu của Tổ quốc.
550 năm, trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử , cùng với quá trình mở rộng lãnh thổ, các thế hệ cư dân Đại Việt lần lượt vào khai phá, định cư trên vùng đất được coi là “lam sơn chướng khí”, “Ô châu ác địa” này. Nhưng chính sự khắc nghiệt của thiên nhiên đã tạo nên con người Quảng Nam “sự vươn lên của tâm hồn, tinh thần bất khuất, đức tính chịu khó, hăng hái làm việc nghĩa, rất can đảm, sẵn sàng hy sinh đấu tranh chống những thế lực đàn áp…”. Đặc biệt, vùng đất này lại có một vị trí địa chính trị, địa quân sự hết sức quan trọng, với vai trò là phên giậu, là bàn đạp để ông cha ta mở cõi về phương Nam, như lời căn dặn của Chúa tiên Nguyễn Hoàng, trước lúc lâm chung (1613): “Đây là đất yết hầu của miền Thuận, Quảng”, là “đất dụng võ của kẻ anh hùng”, bởi nó hội đủ những điều kiện cho thế công, cũng như thế thủ; nếu biết “dạy dân, luyện binh” thì có thể xây dựng sự nghiệp cho muôn đời”.
Vì vậy, trong tiến trình mở cõi cho đến khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, lãnh đạo, vùng đất này luôn được lịch sử lựa chọn giao sứ mệnh hết sức nặng nề. Thời nào cũng có những người con ưu tú xứ Quảng sẵn sàng đóng góp tài năng, trí tuệ và cả tính mạng của mình cho sự vĩ đại, rạng rỡ trong lịch sử dân tộc. Trong thời cận đại, Quảng Nam được các nước đế quốc chọn làm nơi mở đầu các cuộc chiến xâm lược đất nước ta: năm 1858, thực dân Pháp nổ súng tấn công Đà Nẵng, mở đầu cho cuộc xâm lược Việt Nam. Từ đây nhân dân Quảng Nam - Đà Nẵng, đã đi đầu đứng lên đánh Pháp. Khi phong trào Cần Vương được phát động, Quảng Nam cũng là địa phương hưởng ứng mạnh mẽ nhất và có tổ chức với Nghĩa hội Quảng Nam ra đời (9/1885). Dưới sự lãnh đạo của các chí sĩ yêu nước Trần Văn Dư, Nguyễn Duy Hiệu, Phan Bá Phiến…, quân và dân Quảng Nam đã lập được nhiều chiến công hiển hách.
Những năm đầu thế kỷ XX, Quảng Nam được ghi nhận là nơi khởi phát và cũng là trung tâm của các phong trào đấu tranh yêu nước. Đó là những hoạt động của Duy Tân hội với mục đích “đánh giặc phục thù, mà thủ đoạn là bạo động”, nhằm “khôi phục nước Việt Nam, lập ra một chính phủ độc lập”. Cùng với phong trào Đông Du, một số sĩ phu yêu nước đất Quảng gồm Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp đã khởi xướng phong trào Duy Tân với chủ trương “Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”. Quảng Nam còn là vùng đất được coi là khởi phát của phong trào chống xâu, thuế năm 1908; nơi khởi xướng cuộc khởi nghĩa của Việt Nam Quang phục hội năm 1916 do Trần Cao Vân và Thái Phiên lãnh đạo…
Song hành cùng tiến trình lịch sử đó, mảnh đất này đã sản sinh ra lớp lớp chí sĩ hào kiệt. Mỗi người, bằng tài năng, trí tuệ, khí phách và trách nhiệm của mình trước vận nước, đều để lại những dấu ấn khó phai mờ trong lịch sử dân tộc. Đó là Hoàng Diệu - “một chết nên danh, đâu phải chí anh hùng từ trước/ Suốt đời trung nghĩa, không thẹn lòng đại cuộc ngày nay”, để rồi các sĩ phu Hà Nội phải thốt lên: “Cô thành chống giữ một mình thôi/ Khảng khái như ông được mấy người”; là Nguyễn Duy Hiệu - “Thừa biết Tây Nam sức khó so/ Thế còn làm được dịp trời cho” chỉ mong hậu thế “Chớ đem thành bại luận anh hùng”… Những tấm gương vì nước, vì dân của các sĩ phu xứ Quảng đã góp phần hun đúc lòng yêu nước, đặt nền móng vững chắc cho truyền thống anh hùng, bất khuất, ý chí kiên cường, trách nhiệm của con người Xứ Quảng trước vận mệnh của đất nước được tiếp nối và phát huy trong các cuộc đấu tranh cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.
Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (03/02/1930), chưa đầy hai tháng, ngày 28/3/1930, Đảng bộ tỉnh Quảng Nam được thành lập, đây là một trong những Đảng bộ ra đời sớm nhất trong cả nước. Với sứ mệnh tranh đấu “bênh vực quyền lợi cộng sản cho thợ thuyền, dân cày và những người lao khổ”, chỉ 15 năm thành lập, từ một Đảng bộ non trẻ, nhưng với sự nhạy bén, sáng tạo, Đảng bộ tỉnh đã lãnh đạo nhân dân đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền và trở thành một trong những tỉnh giành chính quyền sớm nhất trong cách mạng tháng Tám năm 1945.
Những năm đầu sau độc lập, khi chính quyền cách mạng đang “ngàn cân treo sợi tóc”, đáp lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhiều người con xứ Quảng đã có đóng góp to lớn trong việc xây dựng nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa thuở đầu non trẻ. Họ luôn tự giác nhận và hoàn thành nhiệm vụ được giao, không đòi hỏi một chút danh lợi địa vị. Họ xông vào chỗ khó khăn nguy hiểm để lo việc nước, việc dân, sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp cách mạng. Tiêu biểu, cho tinh thần của các sĩ phu xứ Quảng trước vận nước là Cụ Huỳnh Thúc Kháng. Trước vận nước thêm một lần rơi vào cảnh “ngàn cân treo sợi tóc”, đáp lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, Cụ Huỳnh Thúc Kháng tuổi cao sức yếu vẫn tận hiến sức lực, trí tuệ cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, với quyết tâm: “Chưa giải phóng miền Nam thì còn đánh, chiến tranh gì cũng đánh, đối tượng nào cũng đánh, đông bao nhiêu cũng đánh và lâu dài bao nhiêu cũng đánh... chúng ta có nhiệm vụ đánh Mỹ trước tiên bằng hai chân ba mũi giáp công để đóng góp kinh nghiệm cho toàn miền và góp phần đánh bại ý chí xâm lược của đế quốc Mỹ”, Đảng bộ và nhân dân Quảng Nam, Quảng Đà đã lập nên nhiều chiến công hiển hách, tiêu biểu như Chiến thắng Núi Thành - trận đầu đánh Mỹ và thắng Mỹ trên chiến trường Quảng Nam đêm 25 rạng ngày 26/5/1965. Chiến thắng Núi Thành lịch sử và nhiều chiến công vang dội khác, sáng tạo “Vành đai diệt Mỹ”, tại Đại hội Anh hùng và Chiến sĩ thi đua toàn miền Nam lần thứ 2, ngày 17/9/1967, Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam đã tuyên dương Đảng bộ, quân và dân tỉnh Quảng Nam danh hiệu: “Trung dũng kiên cường, đi đầu diệt Mỹ”. Trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước vĩ đại của dân tộc mảnh đất Quảng Nam cũng đã sản sinh ra những người con ưu tú như Phạm Tứ (Mười Khôi), Hồ Nghinh, Hoàng Minh Thắng…; đặc biệt, là đồng chí Võ Chí Công - người được coi là linh hồn của phong trào cách mạng Quảng Nam và Khu V, là “con người có mặt đúng lúc lịch sử có nhu cầu”- như lời nhận xét của nhà báo Hoàng Tùng.
Sau ngày quê hương giải phóng, bước ra khỏi cảnh hoang tàn, đổ nát bởi chiến tranh, nhiệm vụ đặt ra cho Đảng bộ và nhân dân Quảng Nam hết sức nặng nề. Trước yêu cầu đó, tinh thần, ý chí, quyết tâm và khát vọng của con người xứ Quảng một lần nữa lại được thể hiện bằng những công trình mang tầm vóc lịch sử, thể hiện sự sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, những công trình Đại thủy nông hồ Phú Ninh, khu Kinh tế mở Chu Lai… là minh chứng cho quyết tâm vươn lên của con người và vùng đất Quảng Nam. Không chỉ vậy, Quảng Nam còn đó 02 Di sản Văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An, Khu đền tháp Mỹ Sơn; Khu dữ trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm. Ngoài ra còn có nhiều di tích danh thắng khác được tạo hóa ban tặng, cùng với sự lao động, sáng tạo không ngừng của các thế hệ chủ nhân nơi đây đã góp phần định vị và thêm phần tỏa sáng Danh xưng Quảng Nam trên bản đồ Việt Nam và thế giới.
550 năm ấy, không chỉ là cái tên, Danh xưng Quảng Nam đã được cả nước biết đến, thế giới biết đến, Đảng bộ chính quyền và nhân dân Quảng Nam vô cùng tự hào về bề dày văn hóa, lịch sử của vùng đất này. Bởi không chỉ danh xưng ấy đã tồn tại suốt 550 năm, mà còn qua các thời kỳ lịch sử, các chủ nhân của vùng đất này liên tục có những cống hiến to lớn trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng quê hương đất nước.
Quảng Nam tự hào là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, nơi sản sinh ra nhiều người con ưu tú cho đất nước. Với 550 năm bề dày lịch sử, văn hóa và truyền thống cách mạng của danh xưng Quảng Nam, cùng với những thành quả đã được bồi đắp, những kinh nghiệm quý báu của các thế hệ đi trước, chúng ta có quyền tin tưởng và tự hào trên chặng đường sắp tới, với ý chí, khát vọng đổi mới, sáng tạo, vươn lên mạnh mẽ, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Quảng Nam đoàn kết một lòng, đồng thuận, quyết tâm thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng Quảng Nam trở thành tỉnh phát triển khá của cả nước.
Lê An Đông
